بررسی تطبیقی رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن

هرمنوتیک فلسفی به بررسی و تحلیل تفسیر متون می‌پردازد. خاستگاه این دانش، فلسفه غرب است و با نام فیلسوفانی مانند هیدگر و گادامر پیوند خورده است. در بین اندیشمندان مسلمان، بررسی فرایند تفسیر قرآن و تحلیل کم و کیف تأثیر پیش‌فهم‌ها و گرایش‌های مفسر در تفسیر او سابقه‌ای دیرینه دارد. در عرصه دین‌پژوهی اسلامی معاصر نیز برخی نواندیشان با اقتباس از آموزه‌های هرمنوتیک فلسفی رائج در غرب و با رویکردی حداکثری، تأثیرپذیری معرفت دینی از معارف بشری را تئوریزه کرده‌اند. تأثیر برخی از پیش‌فرضها به عنوان «مبانی تفسیر قرآن» مورد وفاق همگان است؛ اما آنچه مورد اختلاف در بین صاحب‌نظران این عرصه می‌باشد عبارت است از تأثیر پیش‌فهم‌های فلسفی، کلامی، عرفانی، روانشناختی، سیاسی و .... و نیز تأثیر انتظارات و علائق مفسر در تفسیر قرآن. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی، رویکردهای هرمنوتیک فلسفی در تفسیر قرآن را مورد تحلیل و بررسی تطبیقی قرار داده و با تقسیم این رویکردها به افراطی، تفریطی و اعتدالی به بررسی و نقد دو رویکرد اول پرداخته‌ایم؛ سپس با تبیین و تثبیت رویکرد اعتدالی، عقلانیت و طهارت نفس را به عنوان شرایط لازم جهت استفاده از پیش‌فهم‌ها و گرایش‌ها معرفی کرده‌ایم.